Kroz cjelokupnu ljudsku istoriju obavještajni rad igrao je ogromnu, ako ne i najveću, ulogu u razvoju država i naroda. Vjekovima unazad brojni obavještajci prikupljali su podatke, prenosili informacije i, na taj način, doprinijeli izgradnji svijeta kakvog danas poznajemo.
Ipak, ono što se prečesto zaboravlja, a ponekad i prenebjegava, jeste da su najbolji obavještajci, zapravo, bile žene. Riječ je, naime, o damama koje su pokazivale neizmjernu hrabrost, ali i dovitljivost, odvažnost i sposobnost da se bore za ono u šta vjeruju.
Neke su, čak, bile toliko hrabre da bi, po svoj prilici, komotno posramile i Flemingovog Džejms Bonda. No, kako je obavještajni posao, sam po sebi, tajna, tako su i ove herojke ostale u zapećku istorije.
U to ime, a u čast Dana žena 8. Marta, portal ,,Interno“ podsjeća na neke, po našem mišljenju, naznačajnije obavještajke.
Virginia Hall
Amerikanka Virdžinija Hol je, oduvijek, maštala da radi u diplomatskoj službi SAD.
Nakon koledža i postdiplomskih studija na vrhunskim univerzitetima, školovanje nastavlja u Evropi da bi se, kasnije, zaposlila u američkoj ambasadi u Varšavi, Poljska.
Diplomatska služba odvodi je u Izmir, Turska, gdje dožiljava tešku nesreću, u lovu, kada joj je amputirana lijeva noga ispod koljena.
S obzirom da je, zbog invaliditeta, vrlo brzo dobila otkaz u ambasadi, čvrsto riješena da ne dozvoli da nedostatak noge stane na put njenoj želji da služi svojoj zemlji u inostranstvu, počinje stvarati kontakte među obavještajnim krugovima.
Nedugo zatim, zavrbovana je od strane britanske službe za specijalne operacije (SOE), koja joj je pružila opsežnu obuku o tajnoj trgovini, komunikacijama, oružju i drugim aktivnostima otpora.
U Francuskoj provodi 13 mjeseci (1941 – 1942), organizujući obavještajne mreže, prikupljajući i dostavljajući važne podatke britanskoj vladi vodeći, na taj način, tajni rat protv Gestapo-a (tajna policija Trećeg Rajha) koji ju je, uvrjedljivo, nazivao „Šepava dama“.
Pobegla je iz Francuske samo dan prije, od strane tajne policije moćnog Vermahta, pripremljenog joj hapšenja i pridružuje se Kancelariji za strateške usluge (OSS), prethodnici CIA-e, koja ju je 1944. poslala nazad u Francusku, gdje se ponovo prihvata obavještajnih zadataka.
Nakon rata nastavlja raditi za CIA-u sve do 1966. kada je, sa svojih 60 godina, penzionisana.
Melita Norwood
Melita Norwood je predstavljala najvažniji obavještajni izvor sovjetskog KGB-a. Ova britanska državljanka je, još od mladosti, simpatisala komunističke ideje pa je, odmah nakon dobijanja posla sekretarice u Britanskoj asocijaciji za istraživanje obojenih metala (BNFMRA), koja se zapravo bavila razvijanjem atomskog programa ove zemlje, odlučila da postane sovjetski agent.
Zahvaljujući njoj Staljin je, u jednom trenutku, znao više o nuklearnom programu ove države od pojedinih ministara u Vladi Ujedinjenog Kraljevstva, jer je agent ,,Hola“, kako se vodila u arhivima KGB-a, vrlo ažurno dostavljala povjerljiva dokumenta do kojih je dolazila.
Kontraobavještajna služba Velike Britanije, tj. MI5, joj je više puta bila na tragu, međutim nikada nije uspjela da je poveže sa špijunažom.
Otkrivena je tek 1992. godine, u 80 godini, kada je već uveliko bila penzionisana. Britanske vlasti su, uprkos činjenici da je špijunaža kažnjiva po svakom osnovu, odlučile da je ne procesuiraju, već su ostavile „Crvenu baku“, kako su je prozvali tamošnji mediji, na miru.
Nancy Wake
Nensi Vejk je, 1912. godine, rođena na Novom Zelandu. Odrasla je u Australiji gdje se, po završenom školovanju, udaje za bogatog francuskog industrijalca Henrija i seli u Marsej.
Koristeći se bogatstvom i položajem svog bogatog supruga, kapitaliste, postala je vodeća figura francuskog pokreta otpora tokom Drugog svjetskog rata. Koliko je bila značajna najbolje govori činjenica da je Gestapo, u jednom trenutku, ucijenio njenu glavu na 5 miliona franaka.
Tokom svog obavještajnog rada Nensi je, prema legendi, mijenjajući javna prevozna sredstva, u trenutku kada je bila najtraženija, prešla preko 300 milja kroz Njemačku kako bi došla do kodova za enkripciju mašine putem koju su komunicirale Njemačke trupe. Nakon uspješne misije odlazi u Veliku Britaniju gdje nastavlja da, vrlo agilno i lojalno, radi u Izvršnom odboru za specijalne operacije (SOE).
Njen muž Henri, koji ju je svesrdno podržavao u svemu, prilikom hapšenja i ispitivanja, od strane agenata Gestapoa, ubijen je jer je odbio da kaže gdje se ona nalazi.
Vera Pešić
O Veri Pešić, četvorostrukom agentu, još za njenog života prepričavane su razne priče pa je, stoga, jako teško odvojiti mitove – koji prate ovu misterioznu damu – od realnih činjenica.
Ipak, ono što se sigurno zna, a na osnovu radova istoričara Nikole Ilića i Venceslava Glišića, jeste da je rođena 5. januara 1919. godine u blizini Leskovca. U svom rodnom gradu završila je osnovnu školu i gimnaziju.
Sa nepunih 16 godina, na nagovor porodice koja je jako teško živjela, udala se za dosta starijeg pravnika, Mila Krčavinca. Ovaj brak potrajao je svega dvije godine nakon čega se Vera, 1938. godine, seli u Beograd gdje počinje raditi kao prodavačica u jednoj radnji mješovite robe. Tu upoznaje oficira Obavještajnog odjeljenja Glavnog Generalštaba Jugoslovenske kraljevske vojske, majora Slavka Radovića, koji je uvodi u svijet obavještajnih službi.
Na Radovićev predlog završava kurs za obaveštajca i biva primljena u kontraobaveštajno odjeljenje Generalštaba vojske Kraljevine Jugoslavije. Njen zadatak bio je bio da se infiltrira među francuske, britanske i njemačke špijune – koji su, bsš tih dana, imali snažna uporišta upravo u Beogradu – kako bi od njih izvlačila podatke.
Koliko je u ovome bila uspješna najbolje ilustruje to što je, za svega godinu dana, postala četvorostruki agent, izveštavajući o svemu jugoslovenski Generalštab, a svim ostalima doturajući dezinformacije.
Zbog rada za obavještajnu službu Trećeg rajha, u osvit Drugog svjetskog rata, biva uhapšena. Uz pomoć svojih konekcija, poslije nekog vremena, puštena je i protjerana iz Beograda.
Ono što je sasvim izvjesno jeste da je, poslije okupacije Jugoslavije, nastavila da, za sebi znane interese, sarađuje sa Njemcima, što joj je obezbijedilo i novinarsku akreditaciju koja je, naravno, bila veoma korisna za širenje kontakata i stvaranje mreže.
U toku cjelokupnog svog obavještajnog djelovanja, za vrijeme drugog svjetskog rata, ova kontroverzna obavještajka od strane četnika optuživana je da sarađuje sa partizanima, partizani su vjerovali da pomaže četnicima, a Njemci su sumnjali da i jednima i drugima dostavlja informacije. Ipak, na osnovu svega navedenog, najispravnije bi bilo reći da je Vera Pešić, zapravo, radila za one strukture čiju je politiku, u datom trenutku, smatrala za ispravnu.
Duboko je vjerovala da će partizani iz rata izaći kao pobjednici ali je, uprkos tome, održavala redovne veze i sa četničkim pokretom draže Mihajlovića.
,,Na kraju, ni jedni, ni drugi, ni treći nisu joj verovali dovoljno da bi joj sačuvali život“, navodi, veoma tačno, „Istorijski zabavnik” u tekstu o njoj.
Četnici su je, zajedno sa njenom majkom Anđom, strijeljali 18. maja 1944. godine. Vera je, u tom trenutku, imala je samo 25 godina.
Ana Montes
Ana Montes, poznata obaveštajka kubanske vlade, počela je da radi u Odbrambenoj obaveštajnoj agenciji Sjedinjenih Država 1985. godine. S obzirom da se, za posao kojim se bavila, vrlo otvoreno protivila američkoj spoljnoj politici, kubanski obavještajci su, jako brzo, došli do nje i zavrbovali je da radi za njih jer ona je, po svemu sudeći, bila savršena žena za taj posao.
Montes je imala pristup državnim tajnama SAD (posebno invaziji na Avganistan), a pored toga posjedovala je i sposobnost fotografskog pamćenja što joj je, umnogome, olakšalo prenošenje povjerljivih dokumenata, šifrovanih fajlova, informacija i podataka.
Kada su njene kolege iz obavještajne agencije posumnjale na nju, ona je pristala da ide na poligraf, kako bi dokazala svoju odanost SAD i, iako niko ne zna kako, prošla ispitivanje. No, kako to obično biva sa obavještajcima, Montes bi nastavila tajno da radi za Kubu još nekoliko godina da FBI i CIA, u opsežnoj istrazi koju su sproveli, nisu uspjeli da provale mrežu kubanskih agenata, među kojima je bila i ona.
Krivicu za špijuniranje priznala je 2002. i, odlukom američkog suda, dobila kaznu od 25 godina zatvora. Očekuje se da će biti puštena ove godine.
Pored njih pet bilo je i još žena, vrhunskih agenata, koje zaslužuju poseban pomen. Zato, iako kratko, moram spomenuti još i Odet Sansom, koja je odbila da oda svoje saradnike čak i dok su joj isljednici Gestapoa čupali nokte na nogama, Violet Sabo koja je mučena i strijeljana, ali i Veru Atkins koja je, njima dvijama, bila šefica, zatim: Kristina Skarbek, Perl Kornioli, Etel Rozenberg, Nadežda Pletivskaja, Elena Ferari, Jelisaveta Zarubina kao i mnoge čiji se tačan broj, sa sigurnošću, nikad neće utvrditi.
Piše: Milovan Marković