Crnogorsku javnost je potresao slučaj seksualnog zlostavljanja životinja u kojem je učestvovao A.V. koji se na određenim mrežama predstavljao kao ,,zooseksualac Fosa“.
Ovo je razlog zbog kojeg je redakcija portala Interno kontaktirala Lejlu Smajević, magistricu kriminologije i asistentkinju na Fakultetu za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije Univerziteta u Sarajevu koja je prepoznata kao naučni djelatnik sa fokusom na prava životinja.
Kako nedavni slučaj seksualnog zlostavljanja pasa u Crnoj Gori (A. V. – dijeljenje nezakonitog sadržaja, ekstremistička pozadina, digitalni identitet „zooseksualac Fosa“) možemo analizirati u kontekstu kriminoloških i društvenih implikacija?
Nedavni slučaj A. V. (37), stranog državljanina koji je prema medijskim navodima bivši član zabranjene (ekstremističke) ruske organizacije Fondacije za borbu protiv korupcije (FBK), a koji je putem interneta dijelio fotografije i videozapise seksualnog zlostavljanja pasa, otvara niz važnih kriminoloških i društvenih pitanja.
Ovaj slučaj predstavlja dvostruki oblik štetnosti: direktno nasilje nad životinjama i njegovo digitalno reproduciranje putem interneta. Upravo je Udruženje „Kuća životinja“ iz Danilovgrada prepoznalo i prijavilo sporne materijale, čime je pokrenut institucionalni odgovor. U online prostoru osumnjičeni je djelovao pod nadimkom „zooseksualac Fosa“, a pretpostavlja se da nadimak potiče od fose – endemske predatorske vrste sa Madagaskara. Radi se o životinji specifičnih fizičkih karakteristika, što može ukazivati na način na koji je počinilac gradio i afirmisao svoj devijantni identitet unutar digitalnih zajednica.
Posmatrano iz perspektive kriminoloških teorija, naročito Hirschijeve teorije društvene kontrole, slučaj ukazuje na potencijalno oslabljene ili disfunkcionalne društvene veze, ali i na specifičan sociopolitički kontekst. Povezanost sa ekstremističkom organizacijom upućuje na okruženje u kojem se normalizuju antisistemske norme, anomija i nasilni obrasci, što može predstavljati pogodno tlo za različite devijantne i kriminalne oblike ponašanja, uključujući i zlostavljanje životinja. Ovakav kontekst istovremeno može poticati distanciranost od društvenih vrijednosti i institucija, te povećavati vjerovatnoću prelaska granica društveno prihvatljivog ponašanja.
Digitalna dimenzija slučaja posebno je značajna. Dijeljenje materijala koji prikazuju seksualno zlostavljanje životinja predstavlja sekundarni čin nasilja, jer ponovna distribucija produžava viktimizaciju životinje i normalizuje devijantno ponašanje kroz digitalne zajednice. Ovakav sadržaj ima visok rizik poticanja imitativnog ponašanja i jačanja online subkultura koje podržavaju nasilje nad životinjama. Upravo zbog toga, savremeni krivičnopravni sistemi sve češće prepoznaju digitalnu diseminaciju nasilnih sadržaja kao kvalifikovani oblik djela, budući da ona značajno uvećava društvenu opasnost.
Kriminološka istraživanja dosljedno upozoravaju da seksualno zlostavljanje životinja, naročito u kombinaciji s distribucijom snimaka, može biti indikator ozbiljnijih obrazaca nasilja. Brojni slučajevi ukazuju da ovakva ponašanja nerijetko prethode nasilju nad ljudima, pri čemu su seksualni oblici nasilja nad životinjama povezani s visokim rizikom recidivizma. Stoga deportacija osumnjičenog u državu u kojoj, prema dostupnim procjenama, postoji određeni nivo tolerancije prema nasilju nad životinjama otvara novo pitanje — da li se rizik samo premješta, umjesto da se smanjuje? Ako se uzme u obzir da nasilje nad životinjama često predstavlja rani razvojni obrazac koji može eskalirati prema nasilju nad ljudima, postoji realna bojazan da povratak u okruženje bez adekvatnog institucionalnog nadzora i psihološke intervencije može dovesti do nastavka devijantnog ponašanja.
Uz to se postavlja i pitanje da li će u zemlji povratka postojati bilo kakav vid institucionalnog nadzora nad osobom koja je počinila ovakav oblik delikta, kao i da li postoje dostupni psihološki i rehabilitacijski programi za počinioce seksualnih zlostavljanja životinja. U mnogim državama, uključujući Rusiju, takvi programi još uvijek nisu razvijeni, što značajno otežava prevenciju recidivizma i ostavlja visok rizik od ponovnog činjenja nasilja.
U širem društvenom okviru, slučaj A. V. jasno ukazuje na potrebu jačanja institucionalnih kapaciteta, razvoja specijaliziranih tretmana te uspostavljanja normi koje prepoznaju i adekvatno sankcionišu okrutnost prema životinjama. Neophodno je razvijati preventivne programe i odlučno odbaciti praksu ignorisanja ovih oblika nasilja. Zaštita životinja mora postati prioritet društva, jer su ona nedužna i ranjiva bića koja trpe posljedice ljudskog zla i nebrige.
Koja se ponašanja smatraju zlostavljanjem životinja i koji su najčešći pojavni oblici ovog fenomena?
Okrutnost prema životinjama obuhvata sva neprihvatljiva ponašanja koja namjerno uzrokuju bol, patnju, strah, stres, povrede, uznemirenost ili smrt životinje, kao i postupke ili propuste koji na različite načine ugrožavaju njen život, zdravlje ili dobrobit. U stručnoj literaturi razlikuju se dva osnovna oblika okrutnosti prema životinjama: aktivna i pasivna.
Aktivna okrutnost podrazumijeva namjerne radnje kojima se životinjama nanosi bol, patnja ili smrt, dok se pasivna okrutnost odnosi na zanemarivanje koje proizlazi iz nečinjenja, najčešće kao posljedica neznanja, nemara ili svjesnog ignorisanja potreba životinje. Shodno tome, okrutnost se manifestuje u dva osnovna oblika: zlostavljanju i zanemarivanju.
Zlostavljanje životinja obuhvata različite oblike štetnih ponašanja, najčešće klasifikovanih kao fizičko, emocionalno (psihološko) i seksualno zlostavljanje.
- Fizičko zlostavljanje uključuje radnje poput udaranja, bacanja, trovanja, paljenja, gušenja, ubijanja ili ograničavanja kretanja životinje.
- Emocionalno (psihološko) zlostavljanje odnosi se na namjerno izazivanje straha, anksioznosti ili osjećaja nesigurnosti kod životinje, npr. putem stalnih prijetnji, socijalne izolacije, uskraćivanja interakcije ili neispunjavanja osnovnih bihevioralnih potreba.
- Seksualno zlostavljanje podrazumijeva korištenje životinja u svrhu seksualnog zadovoljenja i obuhvata svaki oblik seksualnog kontakta između čovjeka i životinje, bez obzira na to da li dolazi do čina seksualnog odnosa. Iako ne mora uvijek izazvati vidljive povrede, ovaj oblik zlostavljanja često dovodi do teških tjelesnih oštećenja, a ponekad i smrtnog ishoda.
Zanemarivanje, s druge strane, obuhvata propuste skrbnika da zadovolji osnovne potrebe životinje, uključujući pristup čistoj vodi, adekvatnoj ishrani, skloništu, higijenskim uslovima i neophodnoj veterinarskoj njezi.
Smatra se da je zanemarivanje najrasprostranjeniji oblik zlostavljanja životinja i da čini oko 80% svih prijavljenih slučajeva. Uprkos tome, u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini ono nije prepoznato kao kažnjiva radnja u okviru krivičnog djela mučenja i ubijanja životinja.
Kako se definiše seksualno zlostavljanje životinja i kakvu ulogu savremene tehnologije, posebno internet platforme, imaju u širenju i normalizaciji ovog oblika nasilja?
Seksualno zlostavljanje životinja predstavlja jedan od najtežih i najsloženijih oblika nasilja nad životinjama, a obuhvata širok spektar ponašanja kojima se uspostavlja seksualni kontakt između čovjeka i životinje. U literaturi se koriste različiti termini, poput zoofilije, bestijalnosti, parafilije i seksualnog sadizma, no ovi pojmovi uglavnom naglašavaju motivaciju počinitelja, dok zanemaruju posljedice po životinje. Zbog toga se sve više prihvata izraz seksualno zlostavljanje životinja, koji se smatra najpreciznijim i najobuhvatnijim jer jasno upućuje na štetu nanesenu životinji.
Ovaj oblik nasilja uključuje različite radnje, poput dodirivanja ili taktilne stimulacije genitalija životinje, vaginalne, analne ili oralne penetracije, penetracije predmetima, seksualnog iskorištavanja, ranjavanja ili ubijanja životinja radi seksualnog zadovoljstva, kao i drugih oblika seksualnog kontakta bez obzira na to da li dolazi do samog čina seksualnog odnosa.
Prema tipologiji koju je razvio Beirne (2009), seksualno zlostavljanje životinja može se klasifikovati u četiri kategorije:
- Komodifikacija – situacije u kojima se seksualno zlostavljanje životinja pretvara u „tržišnu robu“, najčešće kroz distribuciju videosnimaka i drugog pornografskog sadržaja.
- Adolescentno seksualno eksperimentisanje – vjerovatno najrasprostranjeniji oblik, koji nastaje u kontekstu radoznalosti, nedostatka kontrole i socijalnih uticaja, pojedinačno ili u grupi.
- Otežana okrutnost – izrazito nasilni oblici, poput silovanja životinja, koji često rezultiraju teškim povredama ili smrću.
- Zoofilija – situacije u kojima počinilac percipira životinju kao seksualnog partnera i pogrešno vjeruje da postoji „pristanak“ ili uzajamno zadovoljstvo, što je posljedica duboko iskrivljene percepcije i ignorisanja činjenice da životinja ne može dati pristanak.
Seksualno zlostavljanje životinja predstavlja izuzetno osjetljivu i stigmatizovanu temu, čak i među veterinarima koji se u svom radu često susreću sa posljedicama različitih oblika zlostavljanja. Ipak, postojanje ovih nehumanih praksi je neupitno. Brojni dokazi ukazuju na to da ovaj fenomen postoji od najranijih perioda ljudske historije, zabilježen u različitim kulturama i na svim kontinentima.
U savremenom kontekstu, internet ima ključnu ulogu u širenju, dostupnosti i normalizaciji seksualnog zlostavljanja životinja. Na različitim online platformama pristupni su pornografski materijali sa životinjama, erotske priče, forumi i ispovijesti, pa čak i detaljna „uputstva“ za ostvarivanje seksualnog kontakta s različitim vrstama životinja. Na pojedinim internetskim stranicama i mračnim dijelovima digitalnog prostora mogu se pronaći i izrazito nasilni snimci koji prikazuju mučenje, sakaćenje, premlaćivanje ili spaljivanje životinja kako bi se omogućilo izvršenje seksualnog zlostavljanja. Ovakvi sadržaji doprinose trivializaciji, normalizaciji i reprodukciji nasilja, te stvaraju online zajednice koje dodatno ohrabruju ovakva ponašanja.
Najčešće žrtve seksualnog zlostavljanja životinja su psi i mačke, a zatim goveda i konji. Seksualno zlostavljanje životinja može izazvati teške tjelesne povrede, pa čak i smrtni ishod, prvenstveno zbog oštećenja unutrašnjih organa uslijed penetracije ili drugih prisilnih radnji. Osim fizičkih posljedica, ovakav oblik nasilja uvijek podrazumijeva i emocionalno (psihološko) zlostavljanje, jer životinja tokom činjenja trpi strah, stres, dezorijentaciju i duboku uznemirenost, što dodatno pojačava ukupnu štetu nanesenu njenoj dobrobiti.
Koje endogene karakteristike pojedinca mogu predstavljati osnovu za ispoljavanje okrutnosti prema životinjama?
Okrutnost prema životinjama predstavlja jedan od ključnih dijagnostičkih kriterija poremećaja ponašanja (conduct disorder – CD). Riječ je o poremećaju obilježenom obrascima upornog kršenja prava drugih i temeljnih društvenih normi. Okrutnost prema životinjama nije samo jedan od simptoma poremećaja ponašanja, nego i jedan od najsnažnijih prediktora širokog spektra budućih problema, uključujući delinkvenciju, zloupotrebu alkohola i droga, napuštanje školovanja, kriminalitet u odrasloj dobi, pa čak i suicid. Stoga se svako ispoljavanje nasilja prema životinjama mora shvatiti kao potencijalno ozbiljan signal dubljih psiholoških poteškoća i rane psihopatologije. Upravo zato se okrutnost prema životinjama jeste indikator koji zahtijeva pravovremenu i ozbiljnu intervenciju, budući da može predstavljati početnu fazu nasilnih obrazaca ponašanja.
Antisocijalni poremećaj ličnosti (ASPD) predstavlja razvojni nastavak poremećaja ponašanja i obilježen je trajnim obrascima nepoštivanja društvenih pravila, manipulativnošću, impulsivnošću, agresivnošću, hroničnom neodgovornošću i potpunim nedostatkom kajanja. Za postavljanje dijagnoze ASPD-a nužan je prethodno dijagnosticiran poremećaj ponašanja, što potvrđuje njihov etiološki i razvojni kontinuitet.
Jedna od centralnih karakteristika ovih poremećaja jeste izražen nedostatak empatije, koji se ogleda u nesposobnosti razumijevanja ili prepoznavanja tuđe patnje. Iako okrutnost prema životinjama formalno nije dijagnostički kriterij za ASPD, ona je najraniji i najpouzdaniji klinički pokazatelj poremećaja ponašanja, a time i jedan od ključnih ranih indikatora kasnijeg razvoja antisocijalnih obrasaca.
Obrazac ponašanja karakterističan za antisocijalni poremećaj ličnosti često se opisuje pojmovima psihopatija i sociopatija. Međutim, za razliku od antisocijalnog poremećaja ličnosti, psihopatija i sociopatija nisu zvanične dijagnoze, već se često koriste kao sinonimi za ASPD zbog značajnih sličnosti. Shodno tome, okrutnost prema životinjama može se smatrati ranim pokazateljem razvoja psihopatskih ili sociopatskih tendencija, posebno kada je prisutna u djetinjstvu ili adolescenciji.
U tom smislu, može se posmatrati slijed: okrutnost prema životinjama → poremećaj ponašanja → antisocijalni poremećaj ličnosti (psihopatija/sociopatija).
Pored psiholoških poremećaja, dodatno značenje imaju i drugi faktori koji povećavaju vjerovatnoću ovakvog ponašanja: nedostatak empatije, zloupotreba alkohola i droga, te traumatizacija i viktimizacija u djetinjstvu, koji mogu dodatno pogoršati sklonost ka nasilju uopšteno, pa tako i prema životinjama.
Na koji način društveni ili kulturni faktori mogu poticati, omogućavati ili tolerisati zlostavljanje životinja?
Društvena sredina ima ključnu ulogu u oblikovanju stavova prema životinjama i može značajno doprinijeti normalizaciji nasilja nad njima. Kada kulturne norme, lokalni običaji ili ustaljene društvene prakse tolerišu, opravdavaju ili čak podržavaju zlostavljanje životinja, takvo ponašanje postaje dio uobičajenog obrasca djelovanja. U takvom kontekstu pojedinci usvajaju stavove i postupke usklađene s nivoom društvene prihvatljivosti, pa se okrutnost prema životinjama često percipira kao nešto normalno ili beznačajno.
Historijski i kulturološki ukorijenjeni stavovi o životinjama kao bićima niže moralne vrijednosti, reduciranima na imovinu ili resurs za ljudsku upotrebu, predstavljaju jedan od ključnih razloga za društvenu toleranciju prema nasilju nad životinjama. Ovakvi stavovi prenose se kroz različite socijalne kontekste – porodicu, obrazovne institucije, vršnjačke grupe, religijske zajednice, medije i druge društvene strukture – što omogućava njihovu reprodukciju kroz generacije. Djeca u takvom okruženju često oponašaju ponašanja odraslih, uključujući i “blaže” oblike okrutnosti koje odrasli čine nesvjesno, čime se ti postupci usvajaju kao društveno opravdani.
Antropocentrična perspektiva, koja i dalje dominira društvenim naukama, dodatno doprinosi zanemarivanju problema nasilja nad životinjama. Posmatranje životinja isključivo kroz prizmu njihove korisnosti za ljude dovodi do toga da različiti oblici nasilja ostaju društveno legitimni i naučno nedovoljno istraženi. Takav pogled omogućava reprodukciju okrutnosti unutar širokog spektra sistema i praksi, uključujući mesnu, farmaceutsku, modnu i zabavnu industriju.
Zbog dominacije individualnih i psiholoških pristupa, društveni i kulturni faktori često se potcjenjuju u analizama zlostavljanja životinja, iako upravo oni određuju granice društveno dozvoljenog i oblikuju nivo tolerancije prema nasilju. Stoga je zlostavljanje životinja potrebno posmatrati kao ponašanje duboko ukorijenjeno u širem društvenom okviru, koji istovremeno definiše, omogućava i legitimizira načine na koje se ljudi odnose prema drugim živim bićima.
Može li nasilje nad životinjama eskalirati u nasilje nad ljudima? Ako da, kroz koje mehanizme se ta eskalacija najčešće razvija?
Brojna istraživanja dosljedno ukazuju na povezanost između zlostavljanja životinja i različitih oblika nasilja nad ljudima. Ova veza posebno je izražena u porodičnom okruženju, gdje nasilje nad životinjama često koegzistira sa zlostavljanjem djece, partnera i drugih ranjivih članova domaćinstva. U takvim situacijama životinje nerijetko postaju sredstvo kontrole, zastrašivanja ili emocionalnog ucjenjivanja žrtava, što upućuje na duboko narušenu porodičnu dinamiku. Empirijski nalazi potvrđuju da prisustvo nasilja nad jednim članom porodice značajno povećava vjerovatnoću nasilja nad drugim članovima, uključujući i kućne ljubimce.
Okrutnost prema životinjama povezuje se i sa širim spektrom devijantnih i kriminalnih ponašanja, poput vandalizma, seksualnih delikata, krađa, zloupotrebe opojnih droga i različitih oblika interpersonalnog nasilja. Faktori koji doprinose zlostavljanju životinja – prethodna traumatizacija, nedostatak empatije, mentalni poremećaji, impulzivnost ili zloupotreba psihoaktivnih supstanci – istovremeno predstavljaju i faktore rizika za nasilje nad ljudima, što dodatno objašnjava snažnu povezanost ovih ponašanja.
Posebno zabrinjava nalaz da se kod brojnih serijskih ubica u djetinjstvu ili adolescenciji javljaju obrasci okrutnosti prema životinjama, što upućuje na to da takva ponašanja mogu predstavljati rani indikator ozbiljnih poremećaja u razvoju ličnosti. Relevantni primjeri uključuju Jeffreyja Dahmera, Edmunda Kempera, Henryja Leeja Lucasa, Carolla Edwarda Colea, Arthura Shawcrossa, kao i Patricka Sherrilla, Luka Woodhama, Kipa Kinkela, Erika Harrisa i Dylana Klebolda. U svim ovim slučajevima dokumentirano je prisustvo mučenja ili ubijanja životinja prije počinjenja teških oblika nasilja nad ljudima.
Iako se ne može tvrditi da svaka osoba koja zlostavlja životinje nužno postaje nasilna prema ljudima, naučni nalazi jasno pokazuju da ovakva ponašanja predstavljaju rizičan obrazac koji može ukazivati na povećanu vjerovatnoću buduće eskalacije nasilja. Zbog toga je rano prepoznavanje i adekvatna procjena ovih ponašanja od ključne važnosti za preventivno djelovanje i zaštitu potencijalnih žrtava.
Da li istraživanja ukazuju na postojanje tipičnog sociodemografskog profila počinitelja nasilja nad životinjama?
Istraživanja dosljedno ukazuju na to da određene sociodemografske karakteristike utiču na vjerovatnoću ispoljavanja nasilja nad životinjama. Među najznačajnijim faktorima izdvajaju se spol, dob i socioekonomski status.
Nalazi pokazuju da su muškarci znatno skloniji ispoljavanju okrutnosti prema životinjama u odnosu na žene, pri čemu muškarci s negativnim iskustvima iz djetinjstva imaju još veći rizik za kasnije zlostavljanje životinja. Žene, nasuprot tome, češće imaju izražene proživotinjske stavove i viši nivo empatije, što se odražava i u njihovoj senzitivnosti prema zlostavljanju različitih vrsta. Muškarci obično pokazuju pozitivniji odnos prema divljim životinjama, dok žene snažnije preferiraju domaće životinje. Reakcije na zlostavljanje također se razlikuju prema vrsti: ispitanici najoštrije osuđuju nasilje nad psima i mačkama, zatim nad pticama, dok najmanje empatije iskazuju prema gmizavcima i farmskim životinjama.
Dob predstavlja dodatni značajan element profila počinitelja. Najveći dio počinitelja nalazi se u dobi između 20 i 35 godina, dok se seksualno zlostavljanje životinja češće bilježi kod mlađih muškaraca (17–35 godina). Nasuprot tome, fenomen gomilanja životinja pretežno se javlja kod žena starije dobi, često u kontekstu usamljenosti i/ili nezaposlenosti.
Iako se nasilje nad životinjama pojavljuje u svim slojevima društva, ono je češće u domaćinstvima nižeg socioekonomskog statusa, gdje siromaštvo, niska obrazovna postignuća i općenito nepovoljni životni uslovi doprinose većem riziku od ispoljavanja ovakvih ponašanja.
U cjelini, sociodemografski faktori — posebno spol, dob, mjesto prebivališta i socioekonomske okolnosti — pokazuju se ključnim u oblikovanju učestalosti i obrazaca nasilja nad životinjama, što upućuje na potrebu za ciljanim i diferenciranim preventivnim pristupima.
Koje preventivne mjere bi trebalo razvijati na individualnom, institucionalnom i društvenom nivou kako bi se smanjila učestalost zlostavljanja životinja?
Prevencija zlostavljanja životinja zahtijeva djelovanje na individualnom, institucionalnom i društvenom nivou, uz snažno oslanjanje na multidisciplinarni pristup i razvoj društvene svijesti o ozbiljnosti ovog problema.
Na individualnom nivou potrebno je provoditi istraživanja usmjerena na razmatranje povezanosti psihopatologije, traumatskih iskustava i zlostavljanja životinja, posebno u lokalnim zajednicama. Ključno je dublje ispitati porodične odnose i njihove interakcije s drugim rizičnim faktorima, kako bi se jasnije razumjela etiologija nasilja prema životinjama. Buduće studije trebale bi uključivati detaljne kliničke i psihosocijalne procjene počinilaca radi preciznijeg identifikovanja rizika, prepoznavanja ranih obrazaca ponašanja i razvijanja ciljanih intervencija.
Na institucionalnom nivou potrebno je unaprijediti kapacitete policije, tužilaštava i sudova kroz specijalizirane edukativne programe o krivičnopravnoj zaštiti životinja i značaju pravovremene i efikasne reakcije. Ključno je osnažiti međuinstitucionalnu saradnju i uspostaviti jasne, standardizirane protokole postupanja, kako bi se izbjegle neujednačene prakse i osigurala dosljedna primjena zakona. Uspostavljanje jedinstvene i transparentne baze podataka o slučajevima zlostavljanja životinja predstavljalo bi važan korak ka praćenju trendova, kvalitetnom planiranju i izradi ciljano usmjerenih politika. Dodatno, neophodno je provesti istraživanja među građanima i predstavnicima institucija radi identifikovanja ključnih uzroka slabe institucionalne reakcije i unapređenja postojeće prakse.
Na društvenom nivou posebno je važno jačati opštu svijest o dobrobiti životinja i o povezanosti nasilja prema životinjama sa širim obrascima devijantnog i kriminalnog ponašanja. Analiza medijskih izvještaja i njihovo poređenje sa službeno evidentiranim slučajevima može pomoći u identifikovanju diskrepancija i unapređenju načina na koji javnost razumije ovaj problem. Također, istraživanje reakcija javnosti na medijske objave može doprinijeti boljem sagledavanju potencijala za građanski pritisak i zagovaračke inicijative.
Konačno, značajan doprinos prevenciji može dati formiranje krovne regionalne organizacije posvećene zaštiti životinja, koja bi omogućila umrežavanje organizacija, razmjenu stručnih znanja, harmonizaciju zakonodavstva i zagovaranje snažnije krivičnopravne zaštite. Takav koordinisan i održiv pristup doprinio bi stvaranju efikasnog sistema zaštite životinja – bića koja su među najranjivijim u društvu, a čija patnja često ostaje nevidljiva i neprijavljena.
Kakav je zakonodavni okvir zaštite životinja u Crnoj Gori, s posebnim osvrtom na relevantne odredbe Krivičnog zakonika i Zakona o zaštiti dobrobiti životinja?
Krivični zakonik Crne Gore u članu 309 („Ubijanje i mučenje životinja i razaranje njihovog staništa“) propisuje krivičnu odgovornost za onoga ko protivno propisima ubije, povrijedi, muči ili „na drugi način zlostavlja“ životinju. Uvođenje klauzule „na drugi način zlostavlja“ omogućava obuhvatanje širokog spektra postupanja koje nije izričito nabrojano. Dodatno, kazna je pooštrena sa jedne na dvije godine zatvora, dok je kvalifikovani oblik predviđen za djela počinjena nad većim brojem životinja ili nad posebno zaštićenim vrstama.
Ipak, kao i u zakonodavstvu Bosne i Hercegovine, značajan nedostatak predstavlja činjenica da zanemarivanje – iako najčešći oblik zlostavljanja – nije prepoznato kao radnja izvršenja krivičnog djela. Time se ograničava mogućnost sankcionisanja pasivne okrutnosti, koja u praksi može imati jednako teške posljedice kao i aktivno nasilje. Dodatno otežavajuću okolnost predstavlja nedovoljno precizno razgraničenje postojećih radnji izvršenja, što utiče na dosljednu i ujednačenu primjenu zakona.
Posebno je važno normativno prepoznati i sankcionisati dijeljenje sadržaja zlostavljanja životinja putem informacionih tehnologija kao kvalifikovani oblik djela, s obzirom na to da ovakvi materijali potiču normalizaciju nasilja, podstiču imitativna ponašanja i doprinose sekundarnoj viktimizaciji životinja.
Stoga je neophodno normativno unaprijediti odredbe tako što bi se uvele jasne i alternativno postavljene radnje izvršenja, usklađene s pojavnim oblicima ovog oblika nasilja. Također je važno prepoznati i nehat kao osnov za krivičnu odgovornost u situacijama kada propusti u postupanju dovode do patnje, povređivanja ili smrti životinje, čime bi se obuhvatila široka lepeza pasivnih i aktivnih oblika okrutnosti.
U okviru Zakona o zaštiti i dobrobiti životinja potrebno je i preciznije normativno razdvojiti oblike okrutnosti. Član 3 trenutno podvodi zanemarivanje pod psihičko mučenje, a seksualno zlostavljanje pod fizičko mučenje, što nije u skladu sa savremenim kriminološkim i normativnim shvatanjima. Umjesto toga, preporučljivo je jasno diferencirati:
- aktivnu okrutnost – fizičko, seksualno, psihičko ili emocionalno nasilje, kao i druge radnje koje direktno izazivaju bol, povrede, stres ili patnju;
- pasivnu okrutnost – oblike zanemarivanja i propuštanja dužne brige koji dovode do patnje, bolesti, gladi, dehidracije, nesigurnih uslova ili opšteg ugrožavanja dobrobiti životinje.
Postojeći normativni okvir i dalje je primarno fokusiran na fizičke povrede, dok oblici koji izazivaju psihičku patnju, stres ili emocionalnu traumu nisu dovoljno jasno obuhvaćeni, što ukazuje na potrebu za sveobuhvatnim usklađivanjem sa savremenim standardima zaštite dobrobiti životinja.