Transparentnost jedne obavještajno-bezbjednosne agencije, u savremenom demokratskom društvu, ogleda se u njenoj spremnosti da, po osnovu Zakona o slobodnom pristupu informacijama, odgovori zainteresovanim građanima na zahtjeve koje joj upute.
Ipak, zbog prirode posla koji ove agencije obavljaju, jako je teško izbalansirati pravo građana da (sa)znaju neke činjenice i očuvanje nacionalne bezbjednosti kroz neodavanje podataka koji, možda, ne bi smjeli biti otkriveni široj javnosti.
Stoga je od velikog značaja da obavještajno-bezbjednosni sektor, u našem slučaju Agencija za nacionalnu bezbjednost (ANB), stekne povjerenje građana tako što će, po osnovu zahtjeva za SPI koje dobija, objavljivati podatke koji nisu pod određenim stepenom tajnosti.
Na taj način, dodatno, ne doprinosi nepotrebnoj mistifikaciji svog djelovanja što, samim tim, olakšava posao njenim operativcima u ispunjavanju misije zbog koje, realno, jedna obavještajno-bezbjednosna agencija i postoji.
Postupanje ANB-a po zahtjevima za SPI od 2020. do 2022.
Što se tiče postupanja crnogorske ,,tajne policije“ po osnovu zahtjeva za slobodan pristup informacijama, u periodu od jula do decembra 2020. godine, ANB-u je upućeno deset zahtjeva. Od toga šest je usvojeno, dva su odbijena (jedan zbog neposjedovanja informacije, a jedan zbog tajnosti podatka), dok je jedan zahtjev arhiviran.
Naredne 2021. godine građani su, odnosno većinom NVO-i, bili znatno aktivniji. Tako je, barem po evidenciji u koju je uvid imao autor ovog teksta, za vrijeme od januara do decembra ’21. godine na adresu ANB-a pristigao 31 zahtjev.
Njih osam je, u potpunosti, usvojeno, sedam ih je odbijeno zbog neposjedovanja informacije, trinaest zbog tajnosti podatka, a pet po osnovu određenih članova Zakona o upravnom postupku.
Iako je bilo za očekivati da će, usljed društveno-političkih turbulencija kojima je obilovala i 2022. godina – kao i činjenice da je, za samo jednu godinu, menadžment Agencije promijenjen čak tri puta – ANB biti prebukirana zahtjevima za SPI, naši sugrađani i nisu bili previše zainteresovani da ,,čačkaju“ po tajnim arhivima.
Naime, od devet zahtjeva koji su u 2022. godini dostavljeni ANB-u, jedan je, djelimično, usvojen, dok je osam odbijeno zbog neposjedovanja informacije.
Šta sve građani pitaju ANB?
Nevladine organizacije i novinari se, u većini slučajeva, najviše interesuju za poslovanje ANB-a. Iz tog razloga zahtjevi koje šalju Agenciji, obično, budu pitanja vezana za javne nabavke, trošenje sredstava iz budžeta, ali i o broju zaposlenih, unutrašnjoj sistematizaciji i broju lica koja su bila pod mjerama tajnog nadzora.
S druge strane, građane, katkad i političare, novinare, aktiviste i advokate najviše zanima da li su, kada i koliko dugo bili pod mjerama tajnog nadzora, zbog čega je pojedinim licima bio zabranjen ulazak u zemlju, po kojem osnovu su određena lica predstavljala opasnost za nacionalnu bezbjednost države, ali i izvještaji o pojedinim aferama koje su, u proteklom periodu, potresale Crnu Goru.
Osim toga, iako jeste rijetkost, nađe se i poneki zabrinuti građanin koji strepi da li, u tajnim arhivima, postoje podaci da je, po bilo kom osnovu, sarađivao ili bio na platnom platnom spisku ANB-a.
Takođe, nemali broj zahtjeva čine i potraživanja podataka, tajnih dosijea, zabilješki i, uopšteno, informacija za kojima tragaju brojne crnogorske porodice, najčešće Golootočkih žrtava, u cilju rasvjetljavanja velikog broja kontroverzi koje prate period vladavine Josipa Broza Tita.
Ko šalje najviše zahtjeva za SPI ANB-u?
Od 50 evidentiranih zahtjeva za SPI, adresiranih na ANB, od jula 2020. do decembra 2022. godine najviše njih su, očekivano, poslale nevladine organizacije i to: u 2020. godini – osam, u 2021. godini – dvadeset i jedan, a u 2022. godini – tri zahtjeva.
U slučaju fizičkih lica, 2020. godine bilo je tri, u 2021. godini pet, a u 2022. godini četiri zahtjeva za SPI.
Novinari, bar po onom što je evidentirala ANB, reklo bi se, nisu bili previše ažurni. U pregledu o postupanju po osnovu zahtjeva za SPI, za pomenuti period, zabilježen je zahtjev samo jednog novinara 2021. godine, dok su aktivisti, takođe iste te godine, uputili svega tri zahtjeva.
Piše: Milovan Marković