Obavještajne službe, odnosno agencije, po udžbeničkoj definiciji, bave se: prikupljanjem, evidentiranjem, analiziranjem, procjenjivanjem, korišćenjem, razmjenom, čuvanjem i zaštitom podataka značajnih za bezbjednost i interese jedne države.
Kod nas, u Crnoj Gori, ova djelatnost u nadležnosti je Agencije za nacionalnu bezbjednost (ANB). Ona je, naime, po članu 9 Zakona o Agenciji za nacionalnu bezbjednost, ovlašćena da tajno prikuplja podatke: saradnjom sa crnogorskim državljanima i strancima; praćenjem i osmatranjem, uz korišćenje tehničkih sredstava za dokumentovanje; kupovinom dokumenata i predmeta; nadzorom nad elektronskim komunikacijama i poštanskim pošiljkama; nadzorom unutrašnjosti objekata, zatvorenih prostora i predmeta uz korišćenje tehničkih sredstava.
Podaci koje prikuplja Agencija, uglavnom, označeni su stepenima tajnosti. Njih definiše Zakon o tajnosti podataka. Prema članu 11 ovog zakona to su: ,,Strogo tajno“, ,,Tajno“, ,,Povjerljivo“ i ,,Interno“.
Državnom tajnom smatraju se svi oni podaci, akti, dokumenta i informacije označeni stepenom ,,Strogo tajno“, dok status službene tajne važi za sve one označene stepenima ,,Tajno“, ,,Povjerljivo“ i ,,Interno“.
Osnovi za određivanje stepena tajnosti
Ovim zakonskim rješenjem, na osnovu člana 22, svaki tajni podatak mora biti označen: stepenom tajnosti; načinom prestanka tajnosti; podacima o licu ovlašćenom za određivanje stepena tajnosti i podacima o organu čije je ovlašćeno lice odredilo tajnost podatka.
Kako se, dalje, precizira ovim dokumentom, ,,osnov za određivanje stepena tajnosti podatka predstavlja sadržaj tajnog podatka, kao i njegov značaj za bezbjednost i odbranu, vanjsku, monetarnu i ekonomsku politiku Crne Gore“.
Tako se stepen „Strogo tajno“ određuje za podatke čije bi otkrivanje ugrozilo ili nanijelo neotklonjive štetne posljedice za bezbjednost i interese Crne Gore. Stepen „Tajno“ tiče se podataka čijim ,,curenjem” bi mogle nastupiti teže štetne posljedice za bezbjednost i interese Crne Gore. Oznaka „Povjerljivo” rezervisana je za podatke čijim bi izlaskom u javnost mogle nastupiti štetne posljedice za bezbjednost i interese Crne Gore, a oznakom „Interno” klasifikuju se podaci čijim bi objelodanjivanjem nastupile štetne posljedice za ostvarivanje funkcije organa države.
Ko određuje stepen tajnosti podat(a)ka?
Lica koja su ovlašćena za određivanje stepena tajnosti podataka „Strogo tajno“ su: Predsjednik Crne Gore, predsjednik Skupštine Crne Gore, predsjednik i članovi Vlade Crne Gore, načelnik Generalštaba Vojske Crne Gore, starješina organa uprave nadležnog za poslove policije, direktor Agencije za nacionalnu bezbjednost, Vrhovni državni tužilac i predsjednik Vrhovnog suda.
Ovlašćeno tijelo za određivanje stepena tajnosti podataka „Tajno“, „Povjerljivo“ i „Interno“ je i, pored gore navedenih, menadžment Agencije, odnosno lica koja on ovlasti.
Prestanak tajnosti podataka
Zakonom o tajnosti podataka, takođe, predviđeni su i rokovi kada tajnost podataka prestaje da važi.
U slučaju podataka označenim stepenom tajnosti “Strogo tajno”, ukoliko državni organi, u međuvremenu, ne donesu drugačiju odluku, tajnost prestaje da važi nakon 30 godina. Za podatke pod oznakom „Tajno” on je kraći i iznosi 15 godina, dok je pet godina predviđeno za one klasifikovane kao ,,Povjerljivo”, a (samo) dvije za one koji se vode kao ,,Interno”.
Ovi rokovi, stoji u zakonu, počinju da važe treći dan od dana određivanja stepena tajnosti podatka.
Lice ovlašćeno za određivanje stepena tajnosti podatka može produžiti rok tajnosti, ako prije isteka utvrdi da za to postoje razlozi koji mogu ugroziti bezbjednost.
Preispitivanje tajnosti podataka – na osnovu kojeg se može promijeniti stepen tajnosti, ukinuti ili produžiti – vrši se periodično, a za taj posao zadužena je komisija koju, zavisno od slučaja, formira direktor Agencije.
Zakonom o tajnosti podataka, koji ovo eksplicitno propisuje, preispitivanje stepena tajnosti podataka za one informacije i dokumenta označene stepenima: “Strogo tajno”, “Tajno” i “Povjerljivo” vrši se najmanje jednom u 3 godine, dok je za ,,Interno” predviđeno najmanje jednom godišnje.
Piše: Milovan Marković